Een dier is ook maar een mens
Janine vertelt in verf over de schapen, koeien en vogels in de weilanden rond haar woonplaats Kollumerpomp. Dichter Eppie Dam sluit daar met zijn woorden naadloos en genadeloos bij aan.
Altijd iets dat wringt
De schilderijen en gedichten van deze expositie gaan over dieren, maar het is geen sprookjeswereld, en Janine en Eppie spiegelen de dingen niet mooier voor dan ze zijn. Het werk van Janine lijkt dan ook alleen op het eerste gezicht realistisch, want als haar werk één ding duidelijk maakt dan is het dat dieren in hun eigen wereld leven, die dan vervolgens wel met verrassende en spannende kleuren in een vlaag van expressionisme van het doek spat.
Eppie’s woorden volgen de beelden op de voet. Ook zijn gedichten gaan niets uit de weg; of het nu gaat om het moederschaap dat zich uitgemolken voelt, de rode haas die op een dode soortgenoot stuit, de kraai die vindt dat zijn slechte naam als onheilsbode nodig moet worden bijgesteld, of het lam dat zich afvraagt of het intussen niet geslacht is.
In het Friesch Dagblad verwoordde Eppie dat zo:
‘Er is altijd iets bij Janines werk dat wringt, tegenspreekt of vragen oproept. Je bent met haar dieren zomaar niet klaar, alsof het mensen zijn. En dat zijn ze natuurlijk: als je ziet hoe ze samenvallen met hun wereld, waar ze nooit meer zonder kunnen, maar net zo hard uit verlost willen worden.’
rode haas
2015 olieverf op doek 90 x 70 cm
verwezen
wat hang je daar nou raar te hangen
je benen bleek en buitenaards
ik schiet vol rood tot in mijn wangen
toon je tenminste nog een haas
je moet me voor dit beeld bewaren
wij zijn verbonden aan het groen
alsof je hemels op wou varen
je wist nog pas een sprong te doen
of gaan je ogen nooit meer open
en gaf je alles zomaar op
je kunt toch zeker nog wel lopen
dit krijg ik niet weer uit mijn kop
er wachten jongen op je tepels
ze worden nooit meer aangelegd
ik staar verwezen naar die lepels
hoe kwam je ooit tot deze weg
Mug en mol
Bijzonder is dat Janine ook dieren ziet die vrijwel nooit op schilderijen figureren; ook die omarmt ze met liefde en werkt ze in een kleurig olieverfpalet uit tot beeldverhalen.
De mol die zich af en toe bovengronds waagt bijvoorbeeld. Of de mug – dat hinderlijke beestje dat ons uit de slaap houdt, en die ons in het gedicht van Eppie een spiegel voorhoudt waarin we liever zelf niet kijken.
roze mug
2012, acrylverf op doek, 50x70cm
mug voelt zich gezien
ik weet niet goed hoe te beginnen
ik ben niet zo geliefd als dier
dus wie vereeuwigt mij op linnen
op doek of handgeschept papier
dan lijk je op het opperwezen
met oog voor alles wat beweegt
en moet je zelf een schepper wezen
die bijna in zijn schaduw treedt
god maakte muggen, luizen, teken
al worden zij gezien als plaag
de schilder heeft me goed bekeken
en splitst ons weinig in de maag
wij zijn nog mensen haast gebleken
zo ver staan wij niet van hen af
al blijven velen tegenspreken
het beeld dat deze spiegel gaf
Een dier is ook maar een mens
Er wordt in dus veel geboren en gestorven, gedroomd en gedacht, verwacht en betwijfeld, geleefd en geleden door de dieren. Net als bij ons mensen. Wij leven samen met de dieren in eenzelfde wereld, we ontmoeten elkaar, maken soms zelfs oogcontact, maar zonder elkaar werkelijk te kennen. Dáár gaat deze tentoonstelling over, over de wereld tussen mens en dier. We hebben zoveel met elkaar gemeen!
mol 4
2016 olieverf op paneel 32 x 32 cm
voorjaar knaagt aan oude grijze mol
ik moest me maar eens buiten wagen|
al houd ik van zo’n diepe nacht
waarin je niets wordt nagedragen
zo fijn glijdt alles van je vacht
ik die met blindheid ben geslagen
proef broeiend voorjaar in de mond
ik kon veel duisternis verdragen
tot ik mezelf onvindbaar vond
zo blijven dingen zichtbaar knagen
want veel heb ik nog niet gezien
wie wil zich levend al begraven
er is daarboven meer misschien
of ben ik nou op hol geslagen
een dwaze oude grijze mol
ik heb mezelf nooit horen klagen
en nu hou ik het hier niet vol
© Janine van Zeeland (schilderijen) & Eppie Dam (gedichten).
Toelichtende teksten: op basis van aangeleverde informatie van Janine van Zeeland, Eppie Dam en Lienke Boot
Over de kunstenaars
Gemeenschappelijke grond
Alsof het was voorbestemd, zo hebben Janine en Eppie elkaar ontmoet.
Toen de gemeente Kollumerland in 2018 ophield te bestaan werden kunstenaars uit de regio uitgenodigd werk te leveren voor een tentoonstelling. Janine (die woont en werkt in Kollumerpomp) en Eppie (die in Sloten woont maar afkomstig is uit Kollumerpomp) deden daar allebei aan mee en zo ontmoetten ze elkaar. En toen bleek dat Janine daar al jaren woonde en werkte, en nog wel op dezelfde plek waar Eppie’s vader ooit een melkveebedrijf had!
Eppie was erg geraakt door de dieren van Janine. Die vertelden hem als het ware hun verhaal, vaak in eenzaamheid of van elkaar vervreemd, maar ook met humor en ontroering. Het inspireerde hem in 2018 meteen tot de eerste gedichten bij haar werk.
Foto: Marchje Andringa
Janine van Zeeland (Coevorden, 1956) woont sinds 2005 in Kollumerpomp en was daarvoor docent beeldende vakken in het MBO en HBO in Zwolle en Deventer. Zij is opgeleid aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Arnhem (1993) en exposeert regelmatig.
Eppie Dam (Kollumerpomp, 1953) woont al lange tijd in Sloten en is veelzijdig als dichter, schrijver en vertaler. Hij publiceerde gedichten- en verhalenbundels, schreef biografieën, kinderboeken, liturgische werken, columns en recensies. Ook vertaalt hij muziekteksten in het Fries, zoals de Mattheuspassie van Bach in de versie van Jan Rot. Op 8 april 2021 ging de door hem geschreven passie In frjemdling yn Jeruzalem [Een vreemde in Jeruzalem] in première (muziek Gerben van der Veen). In 2017 ontving Dam de hoogste literaire onderscheiding van de provincie Friesland, de Gysbert Japicxpriis, voor de bundel Fallend Ljocht.
Foto: Lienke Boot
Boek
In 2021 is bij uitgeverij Wijdemeer in Dokkum een prachtig boek verschenen met dezelfde titel als de tentoonstelling: Een dier is ook maar een mens.
Dit boek is verkrijgbaar bij Museum Sloten.